Przegląd teatru dla dzieci i młodzieży „Co nowego?”

Realizowany w formie biennale przegląd teatralny poświęcony aktualnie eksplorowanym lub nowym trendom w teatrze dla dzieci i młodzieży. Do tej pory odbyły się trzy edycje – w 2014, 2016 i 2018 roku – podczas których gościliśmy spektakle i gości w Polski i zagranicy. Ważnym elementem przeglądu są dyskusje na temat wybranych zagadnień ze specjalistami, którzy zajmują się teatrem dla dzieci, tak aby poza oglądaniem spektakli i działań performatywnych poddać je też refleksji. Pomysłodawcą i kuratorem trzech pierwszych edycji festiwalu był Mirosław Baran.

Od 11 do 16 grudnia 2014 roeku odbyło się pierwsze spotkanie wokół nowych lub aktualnie eksplorowanych zagadnień w teatrze dla dzieci i młodzieży. Program przeglądu „Co nowego?” skupiał się na trzech takich tematach: teatrze dokumentalnym dla dzieci i młodzieży, tematach lokalnych w teatrze młodego widza oraz spektaklach skierowanych do młodzieży w wieku 13-16 lat.

W ramach przeglądu można było zobaczyć spektakle gościnne: „Über die grenze ist es nur ein schritt (Przez granicę już tylko jeden krok)” Deutsches SchauSpielHaus z Hamburga, poprzez historię Afrykańczyka Dede Affula opowiadający o trudnej sytuacji imigrantów, prapremierę „Męczenników” Mariusa von Mayenburga w reżyserii Anny Augustynowicz z Teatru Współczesnego w Szczecinie, historię nastoletniego Beniamina, który doznaje religijnego objawienia oraz „Na Warmii… dawno, dawno temu” Olsztyńskiego Teatru Lalek, spektakl dla dzieci od 4 lat, którego akcja rozgrywa się nad konkretnymi warmińskimi jeziorami, nagrodzony na Międzynarodowym Festiwalu Teatrów Lalek w Zagrzebiu. Miniatura pokazała trzy swoje przedstawienia: „Baltica. Psa na krze”, spektakl dokumentalny dla dzieci oparty na prawdziwej, lokalnej historii psa, który w 2010 roku przepłynął na krze połowę Wisły i został wyratowany na wodach Zatoki Gdańskiej przez załogę statku R/V Baltica, „Fahrenheita” teatralizującego przestrzeń laboratorium w opowieści o losach słynnego uczonego pochodzącego z Gdańska oraz „Remusa” na podstawie kaszubskiej epopei „Życie i przygody Remusa” Aleksandra Majkowskiego.

Pokazom spektakli towarzyszyły panele dyskusyjne z ekspertami z całej Polski, mające na celu wypracowanie konkretnych wniosków, rozwiązań i wskazówek, które będą mogły stanowić inspirację dla twórców teatru. Odbyły się cztery spotkania: „Lokalne historie w teatrze dla dzieci i młodzieży”, „Teatr dokumentalny dla dzieci i młodzieży”, „Do kogo mówimy? Współczesny nastolatek jako widz” oraz „Młodzież w teatrze. Formy i tematy”. Wzięli w nich udział m.in. Anna Augustynowicz, Jacek Głomb, Michael Müller, Robert Jarosz, Mieczysław Abramowicz, Anna Jarmołowska i Zbigniew Rudziński.

Druga edycja przeglądu była w całości dedykowana teatrowi dla młodzieży. W polskim teatrze to nowy fenomen, nie ma zbyt wielu spektakli-reprezentantów. Nastolatki są więc skazane na teatr tworzony dla młodszej widowni lub na ten dla dorosłych. Teatr dla młodzieży rozwija się za to znakomicie w innych krajach – w Niemczech, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii – gdzie powstają w tym celu nawet samodzielne instytucje. Podczas CO NOWEGO? zobaczyliśmy „Flex” gościa specjalnego przeglądu – junges theater basel ze Szwajcarii, od wielu lat tworzącego dla nastolatków. Spektakl powstał w oparciu o wywiady, które przeprowadziły aktorki w wieku 17-23 lat ze sobą nawzajem i swoimi rówieśnikami na temat samodzielności i dopasowywania się do oczekiwań. Comedia Theater Köln z Niemiec przywiózł spektakl „Metr dziewięćdziesiąt albo oczy Stelli Maraun”, opowieść o pierwszej miłości i pierwszym porzuceniu, na podstawie głośnej w Niemczech powieści dla młodzieży „Śnieżny olbrzym” Susan Keller, laureatki prestiżowej Deutscher Jugendliteraturpreis z 2015 roku. Przedstawienie było nominowane do nagrody Kinder- und Jugendtheater w Kolonii. Z Torunia przyjechał z kolei monodram teatru R.Bezimienni, który jest udanym debiutem teatralnym siedemnastoletniej Weroniki Walasiewicz. To szczera i pełna czarnego humoru opowieść o walce z anoreksją opisana przez inną nastolatkę, Judith Fathallah, w książce „Chuda”.

Miniatura zaprezentowała nagrodzonego w konkursie Klasyka Żywa „Remusa”, nowoczesną i nieoczywistą opowieść o tożsamości narodowej, oraz „Krzyżaków” – ukazaną z perspektywy nastoletnich bohaterów wciągającą opowieść o średniowiecznej Polsce, pierwszą lalkową adaptację powieści Henryka Sienkiewicza. Można też było zobaczyć czytanie performatywne przygotowywanej na listopad premiery dla młodzieży „Taśmy gdańskie” w reżyserii Wojtka Zrałka-Kossakowskiego, której tematem jest pamięć rodzinna, a w tle historia Gdańska i Pomorza. Scenariusz spektaklu powstawał we współpracy z grupą młodzieży, której zebrane historie rodzinne zostały wykorzystane w przedstawieniu.

Pokazom spektakli towarzyszyły również panele dyskusyjne z ekspertami z Polski i za granicy, mające na celu wypracowanie konkretnych wniosków, rozwiązań i wskazówek, które będą mogły stanowić inspirację dla twórców teatru. Odbyły się spotkania: „Teatr dla młodzieży/Teatr z młodzieżą” i „Teatr dla młodzieży w Polsce – marzenia i rzeczywistość”, w których udział wzięli m.in. Uwe Heinrich, pedagog i dyrektor junges theater basel, Christopher Haninger, reżyser spektaklu „Metr dziewięćdziesiąt…”, Agata Drwięga, badaczka teatru dla dzieci i młodzieży współpracująca z Centrum Sztuki Dziecka i Teatrem Animacji w Poznaniu, Wojtek Zrałek-Kossakowski, dramaturg, Katarzyna Krajewska, sekretarz literacka Wrocławskiego Teatru Lalek. Porozmawialiśmy również w gronie specjalistów marketingu z teatrów z całej Polski o tym, jak trafić do młodej widowni z nową ofertą. Podsumowaniem rozmowy był panel „Teatr dla młodzieży – w poszukiwaniu widza” z udziałem Agnieszki Grewling-Stolc, kierowniczki działu marketingu Teatru Miniatura, Przemysława Staronia, psychologa i pedagoga aktywnie i z wieloma sukcesami pracującego z młodzieżą, Grzegorza Szczuki, dyrektora Wydziału Rozwoju Społecznego Urzędu Miejskiego w Gdańsku oraz Agnieszki Tomasik, dyrektorki Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 8 w Gdańsku, liderki projektu Kreatywna Pedagogika.

Trzecia edycja przeglądu została poświęcona teatrowi partycypacyjnemu dla młodzieży. Od pierwszej edycji CO NOWEGO? twórczość dla młodzieży była ważnym elementem programu oraz dyskusji panelowych. Teatr partycypacyjny wydaje się idealną metodą angażowania młodzieży w działania teatralne,  dzięki niej teatr jest w stanie zainteresować nastolatków.

Podczas tej edycji CO NOWEGO? gościem specjalnym był Theater Strahl z Berlina ze spektaklem „Wojna. Wyobraź sobie, że byłaby tutaj”, który jest adaptacją książki duńskiej pisarki Janne Teller. To poruszający eksperyment myślowy – co jeśli wojna nie byłaby gdzieś tam, ale tutaj, w Europie? Upadł system demokratyczny, a władzę przejęły faszystowskie dyktatury. Zostawiasz wszystko i uciekasz. W egipskim obozie uchodźczym starasz się zacząć nowe życie ze swoją rodziną. Ale skoro nie masz wizy, nie możesz iść do szkoły, uczyć się arabskiego ani dostać pracy. Jesteś outsiderem i tęsknisz za domem. Ale gdzie jest dom?

Dwa kolejne spektakle przeglądu to laureaci pierwszej edycji ogólnopolskiego konkursu The Best OFF. Główną nagrodę zdobył monodram Magdaleny Drab, aktorki Teatru im. H. Modrzejewskiej w Legnicy zatytułowany „Curko moja, ogłoś to. Rytmizowany biuletyn z wystawy Marii Wnęk”. Spotkanie podczas wernisażu wystawy malarki naiwnej Marii Wnęk staje się przyczynkiem do rozważań na temat relacji społecznych i postrzegania osób z marginesu. Aktorka staje się muzykiem, który przy gramofonie poruszającym wielobarwny teatr cieni odgrywa szum galerii, rozmowy oglądających oraz kolejne obrazy malarki. W drugim spektaklu – „Gwoli jakiejś tajemnicy” – młodzież zainspirowana twórczością Gombrowicza opowiada o przejściu z dzieciństwa w dorosłość. Teatr Tetraedr działa w Raciborzu i jest najmłodszą grupą biorącą udział w konkursie The Best OFF.

W ramach przeglądu Teatr Miniatura pokazał „Bunt” na podstawie powieści Władysława Reymonta, polski „Folwark zwierzęcy”, opowiadający o buncie zwierząt przeciwko ludziom, oraz „Pana Trenera” Wojciecha Tremiszewskiego, znanego trójmiejskiego improwizatora i kabareciarza, w roli trenera Rafała Wąsika, który darzy futbol miłością ogromną, ale nie do końca odwzajemnioną.

Jak zawsze ważną częścią programu przeglądu były rozmowy z ekspertami pogłębiające refleksję na temat teatru dla młodzieży oraz jego sytuacji w Polsce i za granicą. Tym razem odbyły się dwa panele: „Młodzież w teatrze = młodzież na scenie?” z udziałem Doroty Buchwald, dyrektorki Instytutu Teatralnego, Romualda Wiczy-Pokojskiego, dyrektora Teatru Miniatura, Wolfganga Stüßela, dyrektora artystycznego Theater Strahl Berlin i Marzenny Wiśniewskiej z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika oraz „Jak tworzyć teatr dla młodzieży?” z udziałem Julii Kawki, niemieckiej pedagożki teatralnej, Grażyny Tabor, instruktorki teatralnej do 25 lat prowadzącej młodzieżowy teatr Tetraedr, Marka Kościółka, założyciela i prowadzącego nagradzany młodzieżowy teatr Krzyk z Maszewa oraz Agnieszki Grewling-Stolc, pedagożki teatralnej Miniatury.