Teatr Miniatura partnerem III Półmaratonu czytań performatywnych Teatru na faktach wrocławskiego Instytutu Grotowskiego | 24 lutego

Teatr na faktach to kurs teatru dokumentalnego, którego piąta edycja odbyła się w 2023 roku. Finałem projektu są pokazy czytań performatywnych scenariuszy pisanych przez uczestników kursu, które zaczynają się o 15.00 w sobotę 24 lutego. Wśród nich czytanie „Po prostu nie całujmy się w pociągach”, którego autorkami są kierowniczka literacka Miniatury Agnieszka Kochanowska i szesnastoletnia Lena Sawicka. Wystąpi w nim aktorka Miniatury Magdalena Bednarek. Czytania można też oglądać online na Facebooku Instytutu Grotowskiego.

„Nasze ciała są naczyniami i w około siedemdziesięciu procentach wypełnione są wodą. Wodą, którą piły dinozaury” – takimi słowami dzieli się bohaterka jednego z dwunastu dokumentalnych czytań performatywnych, które można obejrzeć w ramach trzeciej edycji półmaratonu Teatru na faktach. Każde z tych czytań jest wynikiem wielomiesięcznych poszukiwań tematu i bohaterów, a następnie docierania do źródła: niepowtarzalnej, osobistej historii pojedynczego człowieka, jego prawdy. Niektóre z tych poszukiwań, niczym tytułowa rzeka, obfitowały w zaskakujące zwroty akcji przypominające rzeczne meandry, czasem temat osiadał na mieliźnie, ale ostatecznie każda z tych emocjonujących podróży doprowadziła autorów i autorki do celu. Półmaraton składa się z trzech nurtów tematycznych: Powrót do dzieciństwa, Zmiana nadeszła, Więc jestem. Twórcy i twórczynie czytań odkrywają przed nami tematy aktualne społecznie, często politycznie niewygodne. Słowa „rzeka” i „obywatelka” łączą się na dwanaście nieoczywistych sposobów. 

Jako obywatele żyjemy u ujściach dwóch wielkich rzek – Odry i Wisły. Za polskim dokumentalistą Zbigniewem Rokitą można powiedzieć, że jesteśmy mieszkańcami Wiślanii i Odrzanii i te dwa wielkie światy wodnych zlewisk definiują nas bardziej, niż nam się wydaje. Zadomowiliśmy się w naszych małych ojczyznach, część z nas dopiero zaczyna zapuszczać korzenie. W Odrzanii, jak mówi bohater jednego z czytań, „nauczyliśmy rzeki szumieć po polsku”, ale wciąż to najdłuższa Wisła wydaje się być w centrum zainteresowania Polaków. Tymczasem każdy z nas ma swoją osobistą rzekę, nieważne, czy jest to Świsłocz na Podlasiu, czy Kwisa, w której w dzieciństwie kąpali się mieszkańcy Pogórza Sudeckiego. Czy tego chcemy, czy nie, jesteśmy nierozerwalnie związani z wodą, która nas otacza i definiuje. Dla niektórych rzeki to drogi, granice, kreski na mapach wyznaczające – niczym geograficzna siatka – przestrzeń własną i obcą, dla innych to przestrzeń wspólna, którą trzeba poznać, przepłynąć i zaprzyjaźnić się z nią. 

Choć od lat Teatr na faktach pokazuje różne obrazy Polski, to po raz pierwszy udało się dotrzeć do mieszkańca jednej ze „stref antyLGBT”, który z ofiary nieludzkich przepisów przeistoczył się w prawdziwego fightera. Jego starania obnażyły niebezpieczne mechanizmy władzy piętnującej zwykłych ludzi i nagradzającej wiernych, ale miernych popleczników. W Bielsku Podlaskim od ponad trzydziestu lat mieszka i pracuje kurdyjski lekarz. Jego życie zmienia się, gdy w pobliskim lesie odnaleziona zostaje umierająca kobieta, uchodźczyni z jego dawnej ojczyzny. Dwóch chłopaków z dwóch krańców świata tworzy nową wersję „Strasznego dworu” Moniuszki i usiłuje poradzić sobie z chorobą matki jednego z nich. Katastrofa klimatyczna zmusza małe społeczności do zdefiniowania na nowo ich wiary w magiczne właściwości leczniczych strumieni i sens kultywowania tej wiary w XXI wieku. Wspólna podróż syna i ojca ma uleczyć ich zerwane relacje. „Typowa” polska nastolatka po dwóch latach pandemii i reformie szkoły Zjednoczonej Prawicy boi się mężczyzn. Mojżesz spod Raciborza próbuje przeprowadzić swój lud do nowej ojczyzny po powodzi tysiąclecia.

Czytania performatywne przygotowali uczestnicy i uczestniczki V edycji kursu Teatru na faktach.

Więcej o nurtach Obywatelki Rzeki: grotowski-institute.pl/projekty/obywatelka-rzeka

Facebook Instytutu Grotowskiego: https://www.facebook.com/grotowskiinstitute

Obywatelka Rzeka
III półmaraton czytań performatywnych Teatru na faktach

24 lutego 2024 (sobota)
Instytut Grotowskiego, Sala Teatru Laboratorium

15.00 Nurt pierwszy: Powrót do dzieciństwa

Po prostu nie całujmy się w pociągach, autorki: Agnieszka Kochanowska, Lena Sawicka
Koła, autorka: Barbara Buksińska
Współlokatorki, osoba autorska: Marti Składanek
Kwisa, autorka: Irka Wypych

17.30 Nurt drugi: Zmiana nadeszła

Opowieści podwójne, autorka: Nika Kimaty
Mały wycinek rzeczywistości, autorka: Aleksandra Klawa
Srebrna rzeka, autor: Tomasz Krajewski
Wykludzeni, autor: Marcin Stachoń

20.00 Nurt  trzeci:Więc jestem

Szpieg z Krainy Głuchych, autorzy: Edyta Kozub, Marek Śmietana, Łukasz Wójcicki, konsultacje artystyczne: Daniel Kotowski
Mały doktor wrócił, autorka: Joanna Troc
Fluo ergo sum – płynę, więc jestem, autorka: Mo Tomaszewska
Moja gmina wolna ode mnie, autor: Łukasz Basiak

22.30 „Historia Ukrainy” niezależny teatr GAS

POWRÓT DO DZIECIŃSTWA

W tym nurcie znajdują się opowieści o początkach i o bagażu niesionym przez lata. To także historie powrotów do niepozbawionej bólu i lęku przeszłości. Światy niemal już zapomnianej młodości zderzamy z tą najświeższą i najaktualniejszą rzeczywistością naszych czasów.

Po prostu nie całujmy się w pociągach
Autorki: Agnieszka Kochanowska, Lena Sawicka
Czyta: Magdalena Bednarek

TikTok, amerykańscy youtuberzy, polskie poczucie humoru, niebinarność, zaimki, uprzywilejowanie. Homofobia i heterofobia. I wreszcie pytanie – dlaczego w komunikacji publicznej powinien istnieć zakaz całowania się? To mówi czterdziestolatce szesnastolatka. A sama czterdziestolatka przykłada ten obraz do znanych z własnego okresu dojrzewania schematów i zaczyna zadawać sobie zupełnie nowe pytania, przeczuwa, że świat mógłby wyglądać zupełnie inaczej. To jak to jest z tym dojrzewaniem dziś: zadajecie sobie te same pytania, co wasi rodzice?

Koła
Autorka: Barbara Buksińska

Mężczyzna przygotowuje się do ultramaratonu rowerowego Wisła 1200. Wracają wspomnienia z dzieciństwa: rodzice kupujący mu jeździki, rodzice uczący go jazdy na rowerze. Przez kolejne dni wyścigu Syn odczuwa trud poruszania się po nierównym terenie, zmienność pogody, ból kolan. Jedzie czasem w grupie, czasem sam. Wieczorami znajduje nocleg w przypadkowych miejscach. We śnie nawiedzają go kolejne obrazy: nastolatek przeżywający rozstanie rodziców, wyprowadzka od Ojca, dorastanie z rodzicami, którzy nie radzą sobie z poczuciem winy, zagraniczne wycieczki, które proponuje Ojciec (a które kończą się kłótniami), matka próbująca wpłynąć na relacje Ojca i Syna.
Matka mówi o sobie, że jest jak rzeka: próbuje łączyć dwa brzegi. Skutecznie?

Współlokatorki
Osoba autorska: Marti Składanek

„A ty zdawałaś kiedyś test, czy państwo może cię dopuścić do bycia kobietą?”
Ivy najbardziej lubi godzinami brodzić w rzece i robić zdjęcia przyrodzie. Lubi też spódnice z dużymi kieszeniami. Marzy o tym, by nurkować w morzu w ciele, którego nie odczuwałaby jako obce. Zamiast tego montuje scenografię – to też sprawia jej dużo frajdy, ale jednocześnie jest bardzo męczące. Scenariusz „Współlokatorek” powstał na bazie wielu rozmów przeprowadzonych z moją partnerką, Ivy, transpłciową kobietą, która przeprowadziła się do Pragi z górskiej słowackiej miejscowości. Jest to opowieść o drodze do tranzycji, która wiedzie przez niepewność i samotność. I o samej tranzycji, która zarówno w Czechach, jak i w Polsce jest utrudniona i pełna upokarzających procedur, a na Słowacji konserwatywni politycy „marzą”, żeby udało się jej zakazać. Tranzycja dla Ivy, jak i wielu osób trans, to często kwestia życia i śmierci. Jak to jednak bywa w takich przypadkach, bohaterka o swoich trudnych doświadczeniach opowiada z lekkością, swadą i humorem. Nie jest już też całkiem sama.

Kwisa
Autorka: Irka Wypych

Peter Warshall, ekolog i bioantropolog, powtarzał, że myślenie o dorzeczu to bardzo lokalne poczucie miejsca. Kwisa to rzeka mojego dzieciństwa. W Kwisie łowimy lipienie. Po niej spływamy kajakiem i przy jej brzegu wyrzucamy gruz. Dla niej powstają wiersze i do niej wlewa się po kryjomu niebieski barwnik. Kogoś kołysze do snu, w innym budzi strach. A ktoś w ogóle o niej nie myśli, nigdy. Ona zaś wpada do Bobru, a Bóbr wpada do…
„Kwisa” to opowieść o poczuciu przynależności i wspólnoty z miejscem wytyczanym przez bieg rzeki.

ZMIANA NADESZŁA

Co jest momentem przełomowym każdej historii? Bohaterowie zgromadzonych tu opowieści stają często przed wyborem pozornie niemożliwym. Jednak życie płynie dalej, a jednostki i całe społeczności na nowo definiują swoje miejsce – dom.

Opowieści podwójne
Autorka: Nika Kimaty

Jestem mamą, córką, przyjaciółką, partnerką, aktorką, performerką, twórczynią. W głowie mam mnóstwo pytań o te definicje: kim jestem bardziej, kim mniej? I ja, i moje bohaterki, mierzymy się z kulturowymi i środowiskowymi stereotypami i rozważamy, czy dźwigając tak wiele obciążonych społecznie ról, możemy jeszcze pozostawać sobą – Marysią, Martą czy Marceliną. Pięć matek-artystek opowiada o wyzwaniach wynikających z „podwójnej tożsamości” w czasie, gdy stare wzorce kulturowe już nie działają, a nowe jeszcze się nie wytworzyły.

Mały wycinek rzeczywistości
Autorka: Aleksandra Klawa

Wielkie butle wypełnia woda – ponoć żywa, tak twierdzą ci, którzy po nią pielgrzymują. A potem następuje picie, obmywanie, zanurzanie. Tworzy się silna więź, niosąca ukojenie, definiująca życie. Żywa woda towarzyszy na co dzień czterem kobietom, wspiera je i uzdrawia. Spotkanie z nią to święto, dla niej pokonują pieszo wiele kilometrów. Wody ma nie zabraknąć, ale co, jeśli jednak się skończy? Świat przecież nieuchronnie przemija…

Srebrna rzeka
Autor: Tomasz Krajewski

Zhinü niebiańska tkaczka oraz pasterz Niulang zakochali się w sobie nad brzegiem Srebrnej Rzeki. Przeciwna miłości córki Cesarzowa Niebios wzburzyła wodę i rozdzieliła parę.
Powracający z wojska bracia Stefan i Zbigniew nie chcą się żenić, rewidują jednak swoje plany po pobycie w Strasznym Dworze. Chińska legenda i polska opera narodowa były inspiracjami dla Polaka i emigranta z Chin podczas pisania scenariusza filmowego. Współpraca przerodziła się w związek. Teraz bohaterowie muszą zmierzyć się ze świadomością, że matka jednego z nich zapada na schizofrenię.

Wykludzeni
Autor: Marcin Stachoń

W 1999 roku, dwa lata po powodzi tysiąclecia, zapada decyzja o budowie zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny. W niecce planowanej inwestycji znajduje się jednak założona w XIII wieku wieś Nieboczowy. Mieszkańcy najpierw bronią się przed wysiedleniem, a potem walczą o przeniesienie i odtworzenie wsi. W stopniowo opuszczanych domach ćwiczą antyterroryści, urzędnicy bywają bezlitośni, a Nieboczowianie przez dwadzieścia lat przenoszą cały swój dobytek. Przenoszą wszystko, nawet cmentarz, bo bez zmarłych przodków gubi się korzenie. „Wykludzeni”, czyli „wyprowadzeni”, to opowieść o tej przeprawie.

WIĘC JESTEM

Manifest hydrofeministyczny, manifest gejowski, manifest imigrancki, manifest ludzki. Bohaterowie tych czterech opowieści nie poddają się i na różne sposoby walczą o godność. Czasami usłyszycie tu oskarżenie całego systemu złej władzy, ale czasami będzie to po prostu samotna wędrówka wzdłuż nieujarzmionej przez człowieka rzeki.

Szpieg z Krainy Głuchych
Autorzy: Edyta Kozub, Marek Śmietana, Łukasz WójcickiKonsultacje artystyczne: Daniel Kotowski

Rzeka grzmi i szumi, ale w głębi jest głucha. Formują ją wartkie strumienie myśli o dyskryminacji, niepełnosprawności, tożsamości psychoseksualnej – wszystkie spotykają się w jednym pytaniu: czy Głuchy w Polsce może się czuć u siebie, czy zawsze będzie jak szpieg we własnym kraju? Czytanie performatywne „Szpieg z Krainy Głuchych” to rapowana dokumentalna historia Marka Śmietany, głuchego blogera, lektora języka migowego, wykładowcy UW i działacza społecznego w jego tłumaczeniu na Polski Język migowy i w interpretacji techniką inspirowaną Visual Vernacular w wykonaniu głuchej performerki Edyty Kozub. Czytanie tłumaczone na polski język foniczny w wykonaniu słyszącego performera i choreografa Łukasza Wójcickiego.

Mały doktor wrócił
Autorka: Joanna Troc

Młody Kurd przybywa do Polski. Jego marzeniem jest skończyć medycynę. Jest rok 1979. A może jest rok 2021 i młody Kurd nie przybywa do Polski, bo umiera w Puszczy Białowieskiej na granicy polsko-białoruskiej. A może jest rok 1942 i to młody Polak przybywa do młodego Kurda i prosi go o wodę i coś do jedzenia? Scenariusz powstał w oparciu o historię doktora Arsalana Azzaddina z Bielska Podlaskiego.

Fluo ergo sum – płynę, więc jestem
Autorka: Mo Tomaszewska

Najbezpieczniejsza jestem, gdy zanurzam się w wodzie. Rzeka może mnie zabrać, a ja mam w sobie zgodę na to. Opowiadam o tym i o swojej miesięcznej podróży Wisłą do Bałtyku osobie, która nie potrafi pływać, a jednak przez trzy lata mieszkała w barce i każdego wieczoru w ciągu tych trzech lat zastanawiała się z lękiem, czy zorientuje się, jeśli zacznie tonąć. To historia o tym, jak eksploatujemy rzeki, jak mierzymy się ze strachem i wreszcie jak odnajdujemy wolność.

Moja gmina wolna ode mnie
Autor: Łukasz Basiak

W 2019 roku na blisko 1/3 terytorium Polski przyjęto tajemnicze uchwały, zwane uchwałami anty-LGBT. Fakt ten wzbudził natychmiastowy sprzeciw środowisk dyskryminowanych i wprowadził w osłupienie instytucje Unii Europejskiej. Francuzi zaczęli zrywać honorowe partnerstwa z polskimi miastami. Władze miasta Saint-Jean-de-Braye deklarowały: „W naszym regionie były trzy obozy koncentracyjne. Jeden z nich był przeznaczony dla Romów i homoseksualistów. Nie możemy akceptować decyzji takich jak ta, podejmowanych z lekceważeniem praw człowieka”. Kto wpadł na pomysł i co zyskał na tym, że polskie samorządy uchwaliły homofobiczne prawa?  Oto historia jednej z takich uchwał widziana oczami człowieka, który w obronie prawa do życia tam, gdzie się urodził, został aktywistą.